پیانو چیست؟

 

وقتی صحبت از موسیقی به میان می‌آید، نمی‌توان بدون نام بردن از مادر سازها، پیانو، بحث را پیش برد یا تمام کرد. سازی با ساختار موسیقایی کامل، صدای روحبخش و گوش‌نواز و طراحی زیبا. برای علاقه‌مندان به موسیقی، از هر سبکی که باشد، نمونه‌های فوق‌العاده‌ای از اجرای پیانو وجود دارد. بیایید کمی بیشتر درمورد این ساز آسمانی بدانیم.

 

پیانو چیست؟

بنیادی‌ترین موضوع درباره‌ی هر شخص یا وسیله‌ای، چیستی و ماهیت آن است. بدیهی است که اولین پاسخ به سوال پیانو چیست؟ یک کلمه است: ساز. بله، کاملا همینطور است؛ پیانو یکی از سازهای موسیقی است. اما این پاسخ، هنوز بسیار جای گفتگو دارد.

سازها، بر اساس ویژگیهای گوناگونی دسته‌بندی می‌شوند؛ یکی از مهمترین این ویژگیها، نحوه‌ی تولید صدای آنهاست. بر این اساس، سازهایی که با شستی یا کلید نواخته می‌شوند، سازهای صفحه‌کلیددار خوانده می‌شوند. نحوه‌ی تولید صدا در پیانو به این صورت است که با فشردن هر کلید، زنجیره‌ای از اتفاقات رخ می‌دهد تا صدا تولید شود.

پیانو، از دو ردیف کلید سفید و سیاه تشکیل شده است. 52 کلید سفید و 36 سیاه که هرکدام برای گام و نت مختلف کارایی دارند. این دامنه‌ی صدایی، باعث می‌شود پیانو شامل 7 اکتاو باشد؛ به همین دلیل، آن را کاملترین ساز و مادر سازها می‌نامند. البته شاید از دید موسیقیدانان، این اصطلاح آنقدرها هم دقیق نباشد، اما قدرت و کامل بودن این ساز بر کسی پوشیده نیست.

سازی که شاید بتوان آن را همرده یا حتی قدرتمندتر از پیانو دانست، ارگ کلیسا است. گستره‌ی صدای ویولون 5 اکتاو است.

 

نحوه‌ی تولید صدا در ساز پیانو

وقتی کلید پیانو فشرده می‌شود، چکشهای داخل جعبه‌ی چوبی، با سیمهای فلزی برخورد می‌کنند. برای بهبود صدا، سر این چکشها با نمد یا الیافی مشابه آن (طبیعی یا مصنوعی) پوشانده شده است. سیمهای فلزی، ارتعاش حاصل از برخورد چکش را به «صفحه‌ی صدا» منتقل می‌کنند. این صفحه‌ی صدا، صدای تولیدشده را تقویت می‌کند. هرچه فشار انگشت نوازنده محکمتر باشد، صدای تولیدشده قویتر خواهد بود.

در کنار فشار انگشت که نقش اصلی را در تولید و قدرت صدای پیانو دارد، عوامل دیگری نیز در صدای تولید شده دخیل هستند. یکی از عوامل که به خود ساز مربوط است، پدالهایی است که نوازنده بنا بر نت موسیقی، آنها را فشار می‌دهد. اما به جز ساز، مواردی نیز هستند که بر کیفیت صدای نهایی اثر دارد، از جمله:

• اندازه‌ی فضا
• ارتفاع سقف
• لوازمی که صدا را جذب کرده یا باز می‌تابانند
• تعداد این لوازم و چینش آنها.

هرکدام از این موارد، بر بازتاب و پراکنده شدن صدا در فضا تاثیر می‌گذارند. مثلا پرده‌های ضخیم صدا را جذب یا کف سنگی بدون فرش و موکت، صدا را منعکس می‌کند.

 

تاریخچه‌ی پیانو

پیانو به شکل امروزی خود، در حدود سال 1700 میلادی در ایتالیا ساخته شد. درواقع، ابتدا قرار نبود سازی جدید ساخته شود. تولیدکننده‌ی پیانو، یک هارپسیکوردساز (Harpsichord) بود که قصد داشت آن را از لحاظ طراحی ارتقا دهد و صدا و قدرت آن را بهبود دهد؛ اما در خلال این ارتقا، ساز جدیدی متولد شد که ابتدا پیانو فورته و امروز پیانو نام دارد. آنچه که ما امروز از پیانو می‌شناسیم، از قرن نوزدهم رواج پیدا کرده است.

بارتولومئو کریستافوری، در سال 1700 میلادی، در شهر پادووای ایتالیا، اولین پیانوی واقعی را ساخت. اما این اختراع، تا ده سال بعد شناخته شده نبود تا مقاله‌‎ای از یک نویسنده‌ی آلمانی، آن را بر سر زبانها انداخت.

هارپسیکورد و پیانو دو تفاوت عمده داشتند. اولین تفاوت تن صدای آنها بود و دیگری آنکه، برخلاف پیانو، بلندی و قدرت صدای هارپسیکورد، مستقل از قدرت فشردن کلیدهای آن است. این ویژگی پیانو که نوازنده قادر بود با ملایم ضربه زدن به کلیدها صدایی نرم‌تر یا با ضربات محکم‌تر صدایی درشت‌تر تولید کند. پیانو را به سرعت به ساز مورد توجه آهنگسازان قرن هجدهم میلادی تبدیل کرد.

 

شیوه‌ی نواختن پیانو

اولین نکته در نوازندگی پیانو، انگشت گذاری درست است. برای فشردن کلیدها، باید با سر انگشت کلید را فشار داد. به همین خاطر، نوازنده باید ناخنهای خود را کامل کوتاه کرده باشد. نحوه‌ی جایگذاری انگشتان، به نتها بستگی دارد؛ نتهای نوشته شده در خطوط حامل بالا برای دست راست و نتهای نوشته شده در خطوط حامل پایین، برای دست چپ نوشته می‌شوند. اما در برخی قطعات، گاه جای دو دست عوض می‌شود. یک نوازنده‌ی حرفه‌ای می‌تواند همزمان ده نت را بنوازد، با سرعت جای دستها و انگشتان را روی کلیدها جابه‌جا کند یا حتی بداهه‌نوازی کند!

امروزه، پیانو از سازهای محبوب بین مردم ایران است و هنرجویان بسیاری به سراغ یادگیری این ساز بی‌نظیر می‌روند.

 

 

انواع پیانو

پیانوهای امروزی، در دو شکل ساخته می‌شوند. گرند پیانو و پیانوی دیواری. آنچه در ایران به عنوان پیانوی رویال شناخته می‌شود، درواقع پیانوی گرند (grand) نام دارد؛ این نوع پیانو بیش از دو متر طول دارد و هنگام نواختن، برای بهتر شدن صدا، در بزرگ آن برداشته می‌شود و با یک پایه‌ی کوچک برای نیمه‌باز بودن ثابت می‌شود. پیانوی دیواری (upright) و الکترونیک از دیگر انواع پیانو هستند. در گذشته، دو مدل پیانوی چهارگوش (square grand) و پیانوی اسپینت (spinet piano) نیز وجود داشته که امروزه منسوخ شده‌اند.

 

ورود پیانو به ایران

در سال 1185 خورشیدی (1806 میلادی)، سفیر ناپلئون بناپارت امپراتور معروف فرانسه، یک پیانوی کوچک 5 اکتاوی، برای فتحعلی شاه قاجار هدیه آورد. از آنجا که پیش از آن، سازهای غربی در ایران رواج نداشتند و نوازنده‌ای هم نواختن آنها را بلد نبود، این ساز ارزشمند، تا سالها در دربار، به عنوان وسیله‌ای صرفا تزئینی قرار داشت. منظور از سالها، یعنی حدود 67 سال بعد که ناصرالدین شاه قاجار در یکی از سفرهای خود به فرنگ، وقتی پیانوها را دید، یاد پیانوی جد مرحومش افتاد و بلافاصله دستور داد چند پیانو خریداری و به ایران منتقل شوند! به این ترتیب اولین پیانوها قدم به کشور ایران گذاشتند.

 

اولین پیانیست ایرانی

از آنجا که پیانو پیش از پیانونوازی وارد ایران شد، مدتها طول کشید تا کسی دست به آموختن و نواختن آن بزند. اولین کسی که با نبوغ خود، نواختن پیانو را یاد گرفت و حتی کوک پیانو را به کوک ایرانی تغییر داد، محمدصادق خان، ملقب به سرورالملک، سنتورنواز مطرح دربار بود. سرورالملک با هنر ذاتی خود، از مقایسه‌ی ساختار پیانو و سنتور، به نحوه‌ی نواختن پیانو رسید و کوک آن را ماهور تشخیص داد. محمدصادق خان سرورالملک، با تغییر کوک پیانو، کوک شور را به پیانو افزوده و اینگونه، کوک ایرانی پیانو وارد موسیقی ایرانی شد. سرورالملک، مدتی نیز به دختر ناصرالدین شاه، پیانونوازی آموزش می‌داد. عصمت الدوله، دختر ناصرالدین شاه، اولین زن پیانیست ایران است.

 

 

بعدها، لومر فرانسوی، برای سرپرستی گروه موسیقی نظام، به ایران آمد. با ورود او، سازهای غربی، از جمله پیانو، ویلون و فلوت نقشی جدیتر در موسیقی ایران گرفتند. لومر، بسیاری از آهنگهای روستایی ایران را برای پیانو تنظیم و اجرا کرد و به تربیت شاگردانی از جمله غلامرضا مین‌باشین و محمود مفخم پرداخت. درویش خان، از جمله اولین نفراتی بود که پیانو را وارد ارکستر انجمن اخوت کرد. مشیر همایون شهردار، نوازنده‌ی پیانو در این ارکستر بود.

 

پیانو در ایران امروز

امروزه، پیانو یکی از سازهای بسیار محبوب در میان هنرآموزان ایرانی است. هنرمندان بسیاری این ساز را در هردو کوک ایرانی و کلاسیک آن، می‌آموزند و می‌نوازند. نمی‌توان این مقاله را بدون نام بردن از استادان مرتضی محجوبی و جواد معروفی به پایان برد. این دو هنرمند نام‌آور، سهم بسزایی در پیشبرد موسیقی ایران و پیوند آن با پیانو بودند و هنرمندان بسیاری، از میراث گرانبهای آنها بهره می‌برند.

 

 

اگر به ساز پیانو علاقه‌مندید و انواع اجراهای ضبط شده‌ی آن را گوش می‌دهید، باید از اسپیکری استفاده کنید که صدا را با کیفیت خوبی پخش کند تا لذت این گوش دادن چندبرابر شود. پیشنهاد ما به شما، اسپیکرهای خانگی دنای است. برای دیدن مدلهای مختلف اسپیکر دنای، به این صفحه مراجعه کنید.