جایگاه موسیقی در شب یلدا چیست؟

موسیقی چه نقشی در شب یلدا دارد؟

 

سنت دیرینه یلدا و موسیقی

موسیقی ایران، از غنی‌ترین موسیقیهای جهان است. اگر بخواهیم از زیباییهای آن، به طور خاص نام ببریم، جایگاه موسیقی در شب یلدا است. زیرا در میان آیینهای مشابه یلدا که در چندین نقطه‌ی جهان برگزار می‌شود، پیشینه‌ای بس کهن دارد. این آیینها، در همه‌جای دنیا مانند ایران نیستند، اما تعداد آیینهایی که در تاریخ مشابه یلدای ایران برگزار می‌شوند، کم نیست.

یلدا، همچون پاپیونی زیبا است که پاییز طلایی را به زمستان سفید پیوند می‌زند. یکی از بزرگترین سنتهای ایرانی که در میان تمامی ایرانیان پاس داشته می‌شود. آیین شب یلدا یا به قولی، شب چله، به یادمان می‌آورد که سیاهترین و طولانیترین ساعات را نیز می‌توان به لحظاتی زیبا تبدیل کرد. با هم در این شب و آیینش گردشی کنیم.

 

 

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا یا شب چله، آیینی است نمادین، که ریشه‌ی آن به پیش از اسلام باز می‌گردد. قرنهاست که این مراسم، در بلندترین شب سال، برگزار می‌شود. آغاز این شب، از غروب روز سی آذر و پایان آن بامداد روز اول دی ماه است. این روز، در زمان پادشاهی داریوش اول، وارد تقویم رسمی ایرانیان شد.

 

نامگذاری شب یلدا

دلیل اینکه این شب را شب چله می‌نامند، این است که شب پیش از شروع چله‌ی بزرگ است. چله، که کوتاه ‌شده‌ی چهلم/چهل روز است، به چهل روز اول زمستان اطلاق می‌شود که در روزگار قدیم، به عنوان دشوارترین روزهای زمستان شناخته می‌شده اند.

یلدا که نام دیگر این شب است، از ریشه‌ی سریانی و به معنای زایش است. واژه‌ای که احتمالا در تماس ایرانیان با مسیحیان وارد زبان فارسی شده است و به عنوان نام یکی از زیباترین سنتهای فرهنگی آنها جای خود را محکم کرده است.

 

نمادپردازی شب یلدا

شب یلدا، که طولانیترین شب سال است، نمادی است از اینکه روشنی و گرما و عشق، بر سرما و تاریکی غلبه می‌کند و از فردای آن، چرخه‌ی بلندتر شدن روزها آغاز می‌شود. در روزگار باستان، معتقد بودند در این شب، نیروی اهریمن در اوج خود است و آدمیان باید این شب را در کنار هم، بیدار بمانند. به همین خاطر، در طول شب، تا سر زدن سپیده‌ی صبح، آتش روشن می‌کردند. سپیده‌ی صبح، نماد زایش میترا، خدای نور و روشنی است.

برخی تفسیر دیگری نیز دارند، که سیاهی این شب، نمادی از سیاهی زندگی است و تمام شدن آن، امید و نوید این است که سیاهترین روزگار نیز دوام ندارد و به سپیده ختم می‌شود.

خوراکیهایی نیز که در این جشن خورده می‌شوند، هرکدام به گونه‌ای نمادین، پیامی را منتقل می‌کنند؛ خیر و برکت و سلامتی و غلبه بر بیماریها. انار، نمادی از شادی، خورشید و باروری است. هندوانه، نماد گرما و عشق و رنگ سفید داخل پوست آن، نماد صلح و آرامش است.

رنگ قرمز، رنگ نمادین شب یلدا و پیام آور گرما و زندگی است.

 

شب یلدا در کشورهای دیگر

علاوه بر ایران، مشابه این آیین در کشورهای تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، کردستان عراق، افغانستان، ترکیه و منطقه‌ی داغستان روسیه نیز برگزار می‌شود. البته، ایرانی تباران کشورهای مختلف، این شب را جشن می‌گیرند. در همین شب از سال، در کشورهای کره‌ی جنوبی، بولیوی، اکوادور، پرو، کانادا، انگلیس، هند، اسکاتلند، جامائیکا و ژاپن نیز مراسمی برگزار می‌شود، اما سنت آنها با مردمان کشورهایی که نام برده شد متفاوت است.

 

سنتهای شب یلدا

بخش مهمی از سنت این مراسم، خوردنی است! یعنی چندین نوع میوه و آجیل و تنقلات، پای ثابت مراسم یلدا هستند. مهمترین آنها نیز، هندوانه و انار هستند. در عهد باستان، هندوانه را با روشهای مختص خود از تابستان نگه می‌داشتند تا در زمستان مصرف کنند. در روزگار ما، خوشبختانه هندوانه به راحتی در دسترس هست و مشکلی برای تهیه‌ی آن نیست.

انار، میوه‌ی زیبای سرخ‌رو، دیگر خوردنی مهم شب چله است. میوه‌ای که با پاییز می‌آید و تا پایان، همراه با وفای آن است. آجیل و مغزها نیز، دیگر رکن پذیرایی شب یلدا هستند. این مواد پرفایده، در سرمای زمستان، مواد لازم برای سلامتی را فراهم می‌کنند.

گذشته از پذیرایی و خوراک مخصوص، هنر و ادب، بخش مهمی از این آیین هستند. ایرانیان، شعر و هنر را چون خون در رگ خود دارند. در تمامی سنتها، می‌توان نقش مهم آنها را دید. از جمله حافظ خوانی و فال حافظ که از بخشهای اساسی شب چله است.

در مناطق مختلف کشور، شاهنامه‌خوانی، نقل افسانه‌های بومی و قصه‌های کهن، تنوع زیبایی به این سنت ملی بخشیده است.

 

جایگاه موسیقی در شب یلدا

در کنار هنر شعر و ادب و قصه، موسیقی اصیل و سنتی، جایگاه ویژه‌ای در شب یلدای اقوام مختلف ایران دارد.

آذربایجان شرقی

از دیرباز، مردم آذربایجان شرقی، از هنرمندی عاشیق‌ها لذت می‌بردند. در این شب، عاشیق‌ها که خنیاگران محلی آذری هستند، به صورت بداهه، ساز می‌زنند، شعر می‌خوانند و افسانه‌های محلی تعریف می‌کنند. از معروفترین حکایتهای محلی، داستان «کوراوغلو» و «قربانی و پری» است.

 

نوازندگی یک عاشیق آذری

 

لرستان

در لرستان، اشعاری از کتاب قدیمی «فلک ناز» را می‌خوانند. این کتاب، در میان عشایر لرستان جایگاه ویژه‌ای دارد. اما نکته‌ای که این شعرخوانی در لرستان را غنی‌تر می‌کند، اجرای این شعرها با مقام موسیقایی است که به آن «چهل سِرُو» می‌گویند. لُرهای خرم آباد و حوالی آن، «چهل سرو» را به صورت آوازی و لک‌ها با تنبور می‌خوانند. در بسیاری موارد این شعر‌خوانی‌ها با رقص‌های محلی لرستان درهم می‌آمیزد.

 

بخشی کوتاه از چهل سِرُو لری

 

کرمان

در جنوب کرمان در شب یلدا داستان‌ها و شاهنامه را به همراه ساز قیچک (چنگ) اجرا می‌کنند، همچنین مراسم دیگری با عنوان «دیهو» به شب چله اختصاص دارد. دیهو، خواندن شعرهای کوتاه چهار‌کلمه‌ای است.

از دیگر مراسم این شب در کرمان، نواختن سازهایی از قبیل سه تار، دف یا ترکیب تنبک و تار است. رسم «چل بیتو خوانی»، یکی دیگر از رسمهای زیبایی است که کرمانی‌ها در این شب به جا می‌آورند و نوعی تفال زدن است. بیتوخوانی به این شکل است که ابتدا یک نفر نیت می‌کند و می‌خواند و سپس خواننده‌ها به ترتیب یک بیت آواز می‌خوانند. وقتی به چهلمین بیت رسید بر اساس شعر مشخص می‌شود که فال هر کسی خوب یا بد است.

فواد توحیدی، پژوهشگر موسیقی کرمان، می‌گوید: در کرمان، اقوام گوناگونی وجود دارد و هر منطقه موسیقی خاصی اجرا می‌کنند و این تشابهات فرهنگی سبب شده است تا کرمان موسیقی خاص خودش را داشته باشد.

 

نمونه‌ای از موسیقی محلی کرمان

 

ترکمن صحرا

در ترکمن صحرا، سنت قدیمی دوتارنوازی در شب یلدا، هنوز در اندک مردمانی از این منطقه رواج دارد. اما این سنت بسیار کمرنگ شده است. در گذشته، در شب یلدا، مردم به نوازندگی بخشی‌ها و آوازخوانی آنان گوش می‌دادند. در ترکمنستان و خراسان و ترکمن صحرا، به عده‌ای از دوتارنوازان، بخشی می‌گویند.

 

نوازندگی یک بخشی ترکمن

 

نقش موسیقی اصیل در شب یلدا

موسیقی به عنوان بخشی مهم از هویت فرهنگی و هنری سرزمین بزرگ ایران، جای خود را در هر مراسم و مناسبت محفوظ داشته است. پیوندی که موسیقی اصیل و محلی با شعر و ادبیات دارد، این جایگاه را محکمتر و اثرگذارتر کرده است. موسیقی محلی، با تنوع و غنای خود در هر بخشی از ایران، یکی از زیباییهای شب یلدا را رقم زده است. این موسیقی و سازهای بومی و هنر نوازندگان آنها، جلوه‌ی زیبایی از تلفیق آواز و شعر را پیش چشم می‌آورند.

 

برای گوش کردن به موسیقی، گذشته از نوازندگی و موسیقی زنده، که لطفی ویژه دارند، وسایل به روز و جدید در دسترس هستند. یکی از این ابزارها، اسپیکر خانگی است که در انواع مدلها و اندازه‌ها، با قابلیتهای متنوع در بازار به فروش می‌رسند. یکی از سازندگان برجسته‌ی اسپیکر خانگی که دوش به دوش رقبای داخلی و خارجی، بهترین نوع اسپیکر خانگی را تولید می‌کند، برند دنای است.

برای مشاهده‌ی انواع مدلهای اسپیکر خانگی دنای، به سایت دنای مراجعه فرمایید.