موسیقی اپرا چیست؟

نگاهی به اپرا، گل سرسبد تئاتر و موسیقی کلاسیک

 

اپرا فرمی از تئاتر است که موسیقی عنصر اصلی آن بوده و بازیگران آن خوانندگان موسیقی کلاسیک هستند. درواقع، تمامی داستان، با موسیقی زنده و آواز اجرا می‌شود. اپرا، هرنوع داستان درامی را برگرفته و با کمک موسیقی، آن را اثرگذارتر و باورپذیرتر می‌کند. در اجرای اپرا، موسیقی به صورت زنده و ارکسترال اجرا می‌شود.

اپرا مجموعه‌ای است از هنرهای مختلف: موسیقی، ادبیات، طراحی لباس، فن بازیگری، طراحی صحنه، دکور و کارگردانی. مانند هر تئاتری، صحنه باید با دکور و وسایل مرتبط با داستان، چیده شود؛ لباس مناسب برای بازیگران طراحی و دوخته شود و نحوه‌ی حرکات بازیگران که در اصطلاح تئاتر و سینما، میزانسن (mise-en-scène) نام دارد، توسط کارگردان، پیش برده شوند. در برخی اپراها، رقص نیز بخشی از اجرا است.

متنی که اپرا بر آن اساس اجرا می‌شود لیبرِتو (libretto) یا اپرانامه می‌گویند. لیبرتو در زبان ایتالیایی، به معنای کتاب کوچک است. کل یک اپرا، حاصل همکاری دو هنرمند اصلی این اثر است: اپرانامه‌نویس و آهنگساز. اپرانامه‌نویس، متن داستان را به زبان شعر می‌نویسد، به گونه‌ای که به راحتی به صورت آوازی خوانده شود. سپس آهنگساز برای آن آهنگ ساخته؛ کارگردان و طراحان صحنه، لباس، گریم و (گاه) رقص، مجموع موارد را انجام می‌دهند تا یک اثر به بزرگی اپرا، خلق شود.

مدت زمان اپرا، به طور معمول، بین یک تا 5 ساعت متغیر است. اما در این میان، استثناهایی نیز وجود دارند. از این استثناها می‌توان به اپرای، حلقه‌ی نیبلونگ، اثر ریچارد واگنر اشاره کرد. این اپرا، چیزی حدود 15 ساعت و در چهار پرده اجرا می‌شود.

 

نگاهی به تاریخچه موسیقی اپرا

پیشینه‌ی اپرا به شکل امروزی، به اواخر قرن 16 و اوایل قرن 17 میلادی، درکشور ایتالیا باز می‌گردد. اما مفهوم اثری نمایشی که عنصر اصلی آن موسیقی باشد، به یونان بازمی‌گردد. آنها با مجموعه‌ای از موسیقی، شعر و رقص، اثری نمایشی به اجرا در می‌آوردند. موسیقی این نمایشها، با سازهای زهی یا بادی اجرا می‌شده است. در دهه‌ی 1100 میلادی، کلیسا، برخی داستانهای مذهبی را با موسیقی درآمیخت و اجرا کرد.

اما اولین اپرا به معنای امروزی آن، «دافنه» نام داشت و آهنگساز آن، ژاکوپو پِری بود. داستان اپرای دافنه، برگرفته از داستانی یونانی بود. اولین آهنگساز نا‌م‌آور اپرا، کلودیو مونته‌وِردی نام داشت که بسیاری از آثار مطرحش، امروز نیز به روی صحنه می‌رود. هردوی این آهنگسازان، ایتالیایی بودند.

اپرا، از ایتالیا به دیگر کشورهای اروپایی نیز پای گذاشت. فرانسه و آلمان، از دیگر کشورهایی بودند که همراه با ایتالیا، اپرا را گسترش دادند. در اواخر قرن نوزدهم، دو آهنگساز مطرح اپرا، جوزپه وردی ایتالیایی و ریچارد واگنر آلمانی بودند.

اولین سالن اپرا، در سال 1637 در ونیز افتتاح شد.

 

شباهت و تفاوت تئاتر موزیکال و موسیقی اپرا چیست؟

با وجود شباهت ظاهری بسیار، اپرا با تئاتر موزیکال متفاوت است و هرکدام شاخه‌ی متفاوتی از هنرهای نمایشی هستند. چطور بفهمیم تفاوت تئاتر موزیکال و اپرا چیست؟ از شباهتهای آنها می‌توان این را نام برد که هردو، با کمک موسیقی، داستانی را روایت می‌کنند؛ هردو برای تکمیل این روایت، از طراحی صحنه، گریم، لباس و حرکات نمایشی بهره می‌برند. اما تفاوتهای این دو شکل از هنر، بیش از شباهتهای آنهاست.

اولین تفاوت آن، این است که برای بازیگری در اپرا، اولویت، خوانندگی کلاسیک و تسلط بر آن است. خوانندگان زن و مرد، از رده‌های صدایی متفاوت، به نقش‌آفرینی در اپرا مشغول می‌شوند.

برای مطالعه‌ی بیشتر درمورد رده‌های صدایی، مقاله‌ی انواع صدا در خوانندگی کدامها هستند را مطالعه فرمایید.

نقش‌آفرینانی که در اپرا بازی می‌کنند، ابتدا خواننده‌اند سپس بازیگر. زیرا تمامی دیالوگها و متن اپرانامه، باید با آواز گفته شود، حتی جمله‌ی «در را باز کن»! به همین دلیل، بر خلاف تئاتر موزیکال، آنها نیاز به استفاده از میکروفون ندارند. زیرا صدای آنها به قدری پرورش یافته و قدرتمند است که بدون هرگونه وسیله‌ی تقویت صدا، سالن را با صدای خود به حیرت می‌کشانند. به طور کل، سبک خوانندگی در اپرا و موسیقی کلاسیک، با سبک خوانندگی در تئاتر موزیکال، متفاوت است. این بازیگران، بنا بر رده‌ی صدایی خود، نقشهای متفاوتی را اجرا می‌کنند. بنا بر جنس صدای آنها، ممکن است نقشی بسیار پیرتر یا جوانتر از سن خود را بپذیرند، یا حتی نقش جنس مخالف خود را بازی کنند! اجرای اپرا، نیاز به حداکثر توان خواننده دارد؛ به همین جهت، معمولا این آثار، در سانسهای پشت هم اجرا نمی‌شوند.

در تئاتر موزیکال، بازیگران، ابتدا بازیگر هستند سپس در این تئاتر، آواز هم می‌خوانند؛ به همین دلیل عموما در هنگام اجرا، از میکروفونهای دور گردن، برای تقویت صدا استفاده می‌کنند. در تئاتر موزیکال، بر عکس اپرا، دیالوگهایی نیز وجود دارد که مانند صحبت کردن گفته می‌شود و آوازی نیست. البته، در مواردی، مثال نقضهایی نیر دیده می‌شوند، اما این موارد استثنا به حساب می‌آیند و قاعده‌ی کلی درباره‌ی اپرا و تئاتر موزیکال به شکلی است که گفته شد.

از دیگر تفاوتهای آنها، می‌توان به نحوه‌ی انتخاب بازیگر برای نقشها اشاره کرد. در انتخاب بازیگر برای اپرا، تمرکز اصلی بر قدرت صدا، توانایی ادای حروف یا انتقال عواطف با صدا و آواز است.

دو اصطلاح معروف موسیقی اپرا

در اپرا، دو اصطلاح پرکاربرد وجود دارد. یک: اوورتور (overture) و دیگری: اریا (aria).

اوورتور (overture) به معنای موسیقی آغازین قطعه است که با آواز همراه نیست. به گونه‌ای، نه دقیقا مشابه، اما شاید بتوان آن را به دیباچه‌ی کتاب تشبیه کرد. این اصطلاح را در دیگر اشکال موسیقی نیز می‌بینیم و مختص به اپرا نیست.

اریا (aria): قطعه‌ای موسیقی است که به صورت آواز تک نفره‌ای است. اریا می‌تواند همراه با موسیقی باشد یا نباشد. یعنی آن بخش را یک خواننده به تنهایی می‌خواند و گاه موسیقی نیز همراه آواز است و گاه آواز کاملا مستقل و به تنهایی اجرا می‌شود.

نمونه‌ای اوورتور اپرای چهارپرده‌ای «عروسی فیگارو  Le nozze di Figaro» را می‌شنویم. آهنگساز این اپرا ولفگانگ آمادئوس موتسارت است و این اثر در سال ۱۷۸۶ ساخته شده است.

سالن اجرای اپرا

در بسیاری از شهرهای مهم دنیا، سالنهایی مجهز، به طور اختصاصی برای اجرای اپرا ساخته شده‌اند. یکی از معروفترین این سالنها، سالن اپرای سیدنی در کشور استرالیاست. این سالنها، به طور ویژه، برای اجراهایی پرجمعیت و صحنه‌های بزرگ طراحی و ساخته می‌شوند. سن این سالنها سه بخش دارد، بخش جلویی که بزرگ است و محل اجرای خوانندگان است. بخش دوم، پشت این سن بزرگ قرار داشته و جایی است برای دکور و باقی وسایل. بخش سوم، پایینتر قرار دارد و ارکستر روی آن جای می‌گیرد.

 

اپرا در دنیای امروز

اگرچه این هنر، ریشه‌ای بسیار کهن دارد، اما امروزه نیز، با همان قدرت، پیش می‌شود. در کشورهای بسیاری، سالنهای اجرای اپرا ساخته شده و با بهترین امکانات، اپراهای بسیاری در آنها اجرا می‌شوند.

اپراهای معروف

علاوه بر اپرای چهارپرده‌ای عروسی فیگارو، اثر موتزارت، چند اپرای معروف دیگر نیز همه‌ساله به روی سن می‌روند. از جمله:

نام: «پالمیرا، ملکه‌ی پرشیا»

آهنگساز: آنتونیو سالییری، آهنگساز و رهبر ارکستر دربار وین

سال ۱۷۹۵

 

نام: مادام باترفلای

آهنگساز: جاکومو پوچینی

اولین اجرا در ۱۷ فوریه سال ۱۹۰۴

 

اگر شما نیز از علاقه‌مندان به اپرا هستید، گذشته از تماشای زنده‌ی این هنر فاخر در سالن، برای دیدن اجرای ضبط شده، می‌توانید فیلم آن را تهیه کرده و در تلویزیون تماشا کنید. برای اینکه از چنین اثری در تلویزیون لذت ببرید، باید یک تلویزیون باکیفیت و ترجیحا در ابعاد بزرگ داشته باشید. همچنین، اسپیکر خانگی پرقدرت که صدایی شفاف و صاف داشته باشد، لذت این موسیقی را صدچندان می‌کند.

برای تهیه‌ی تلویزیون با کیفیت 4k این صفحه و برای اسپیکر خانگی با صدایی پرقدرت، می‌توانید این صفحه را ببینید.